Giáo dục hướng nghiệp – nhiệm vụ quan trọng triển khai Luật giáo dục nghề nghiệp

Nghị quyết 29/NQ-TW của Ban chấp hành Trung ương khóa 8 đã định hướng: “Đẩy mạnh phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thông”.
Trong Chiến lược phát triển dạy nghề thời kỳ 2011-2020 vấn đề hướng nghiệp được quan tâm và coi trọng: “Tăng cường công tác tư vấn, hướng nghiệp trong nhà trường; hình thành các bộ phận chuyên trách làm công tác tư vấn, hướng nghiệp cho người học nghề”. Đồng thời định hướng phát triển hoạt động “Tư vấn, hướng nghiệp và giới thiệu việc làm cho học sinh, sinh viên trong trường nghề”. 
Khoản 4- Điều 6 của Luật Giáo dục nghề nghiệp quy định: “Nhà nước có chính sách phân luồng học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở, trung học phổ thông vào giáo dục nghề nghiệp phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội”. Hoạt động hướng nghiệp (HN) được thực hiện trong cả hành trình học tập và làm việc suốt cuộc đời người lao động. Hướng nghiệp trong các trường dạy nghề là một giai đoạn quan trọng trong hành trình đó. Tuy nhiên hướng nghiệp và quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong các trường dạy nghề hiện nay chưa được coi trọng đúng mức từ nhận thức đến hành động và chưa được đặt đúng vị trí vốn có và cần có, nhất là khi Luật giáo dục nghề nghiệp định hướng đào tạo chuyển nhanh từ hướng cung sang hướng cầu của thị trường lao động (TTLĐ). 
Sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế đã kéo theo sự thay đổi cơ cấu ngành nghề trong nền kinh tế. Ngành Giáo dục và Đào tạo phải góp phần điều chỉnh cơ cấu lao động và trình độ đào tạo cho phù hợp với yêu cầu kinh tế. Việc này liên quan trực tiếp tới công tác giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông, cũng như trong trường dạy nghề. 
Tuy nhiên, trong những năm qua công tác giáo dục hướng nghiệp trong các trường dạy nghề còn nhiều bất cập, thiếu hiệu quả đã ảnh hưởng đến quá trình phát triển của nhà trường.
 
2. Nội dung 
2.1. Đặc điểm giáo dục hướng nghiệp trong trường dạy nghề
Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) trong trường dạy nghề được thể hiện ở bảng dưới.

 
 
Nội dung hướng nghiệp trong các trường dạy nghề 
Do vậy, giáo dục hướng nghiệp trong trường dạy nghề phải đảm bảo  mục đích, nội dung, yêu cầu, hình thức.  
2.2. Yêu cầu tổ chức giáo dục hướng nghiệp trong trường dạy nghề 
Để góp phần phát triển bền vững các trường dạy nghề thì cần phải thực hiện những công việc sau: 
2.2.1. Tổ chức hướng nghiệp trước đào tạo  
Để HN cho HS phổ thông, thanh niên tự do ở cộng đồng dân cư, thanh niên xuất ngũ và thanh niên nông thôn trong quá trình đô thị hóa…Hoạt động HN được bắt đầu từ cung cấp thông tin, giúp họ lựa chọn được khóa học phù hợp với nguyện vọng, nhu cầu học tập và khả năng hoàn thành khóa học. 
 
Để HS chọn được một nghề phù hợp và nhanh chóng thích ứng với nghề, trường dạy nghề cần phải tổ chức HN cho họ trước khóa học. Nội dung HN trước đào tạo cần đảm bảo các yêu cầu sau: Yêu cầu của nghề; Yêu cầu của TTLĐ; Yêu cầu năng lực bản thân.
Khi phân nghề cho HS các trường cần kết hợp giữa các yêu cầu với nhau, đồng thời kết hợp yêu cầu của nghề với nguyện vọng, sở trường, hứng thú của HS tham gia học nghề và nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp.
2.2.2. Tổ chức hướng nghiệp trong quá trình đào tạo
Khi đã được tuyển chọn và tham gia vào khóa đào tạo, người học sẽ tiếp tục được hướng dẫn. Ngay sau khi HS được phân chính thức về lớp, nhà trường cần cho các em tham gia học tập trực tiếp tại các xưởng, để được tiếp xúc với những công nhân lành nghề; mời các thợ giỏi, các công nhân làm việc trực tiếp tại các cơ sở sản xuất, các giáo viên của các nghề có liên quan nói chuyện với các em để các em hiểu rõ nghề hơn; đưa những công nhân giỏi làm nhiệm vụ hướng dẫn thực tập tại trường hoặc ở doanh nghiệp, thường xuyên tổ chức cung cấp thông tin về nghề. 
 
Cần theo dõi quá trình dạy nghề, đặc biệt là các môn đun thực hành để các HS nhanh chóng thích ứng nghề. Cần phải kiểm tra, giám sát dạy thực hành để kịp thời điều chỉnh nội dung cho phù hợp với từng đối tượng học nghề.
 
2.2.3. Tổ chức hướng nghiệp sau đào tạo
Việc phân phối HS tốt nghiệp như thời bao cấp không còn phù hợp trong cơ chế thị trường. Vì thế, nhiều cơ sở đào tạo đã xây dựng các mối quan hệ với các doanh nghiệp nhằm mục đích HN sau đào tạo.
Để HN sau đào tạo, trường dạy nghề cần thực hiện một số nội dung sau:
- Thông tin cho HS biết đặc điểm của các doanh nghiệp có nhu cầu tuyển dụng lao động. Đặc biệt, thông tin về chỗ làm việc trống và điều kiện làm việc. 
- Cung cấp cho HS những yêu cầu của TTLĐ về nghề mà HS được đào tạo.
- Tổ chức đánh giá kỹ năng nghề theo từng trình độ đào tạo của nghề. 
- Tổ chức bồi dưỡng nghề theo đặc điểm, yêu cầu của TTLĐ. 
- Tư vấn tìm kiếm việc làm cho HS.
- Định hướng cho HS học tập theo hướng liên thông giữa các cấp trình độ và các bậc đào tạo.

3. Kết luận
Hiện nay, chúng ta đang tiến hành đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục và triển khai Luật Giáo dục nghề nghiệp (có hiệu lực từ ngày 01/7/2015). Thực hiện quy định của Luật và đổi mới căn bản trong các trường dạy nghề phải bắt đầu và thực hiện trong suốt quá trình đào tạo:  từ đầu vào-- quá trình dạy - học --  đến đầu ra. Trường dạy nghề mà không triển khai  hoạt động HN thì không thể gọi là nhà trường đổi mới. Nội dung HN trong trường dạy nghề phải được coi trọng bởi  làm tốt công việc này, các trường dạy nghề sẽ giảm được tỷ lệ bỏ học, nâng cao chất lượng,  góp phần phát triển bền vững các trường dạy nghề.
 
Tài liệu tham khảo
1. Đặng Danh Ánh (2008), Mô tả nghề nghiệp ở Việt Nam. Bài giảng lớp ThS Tâm lý học và thực hành hướng nghiệp, Khoa Sư phạm - Đại học Quốc gia HN.
 2. Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội (2010), Chỉ thị số 02/CT- BLĐTBXH ngày 1/10/2010 về việc “Thực hiện nhiệm vụ công tác học sinh, sinh viên năm học 2010 – 2011”.
 3. Bùi Văn Hưng (2014), Quản lý giáo dục hướng nghiệp ở các trường dạy nghề trong bối cảnh mới, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.